Ordo Fratrum Minorum Capuccinorum PL

Log in
aktualizacja 11:54 AM UTC, Mar 20, 2024

Kapucyni

Dzieje

Początek gałęzi kapucyńskiej, powstałej w 1525 r. w obrębie obserwantów, dał Mateusz Serafini z Bascio (1495-1552) z Prowincji Marchijskiej (Włochy), podejmując życie pustelnicze i zakładając habit odmiennego kroju ze spiczastym kapturem. Kapituła prowincjalna Prowincji Marchijskiej nie zaaprobowała jego działań, Mateusz schronił się więc w księstwie Camerino, gdzie znalazł poparcie miejscowego biskupa i księżnej Katarzyny Cibo. W 1526 r. przyłączyli się do niego rodzeni bracia Ludwik i Rafał Tenaglia z Fossombrone, a wkrótce kilku innych obserwantów; wspólnota, po krótkim pobycie u kamedułów w Monte Paolo, dzięki wstawiennictwu Katarzyny Cibo otrzymała zatwierdzenie papieża Klemensa VII (breve Cum nobis nuper z 8 III 1526 i bulla Religionis zelus z 3 VII 1528). W myśl tych dokumentów nowa grupa zakonna została wyłączona z obserwantów, otrzymała zgodę na życie pustelnicze według reguły św. Franciszka, prawo odbywania własnych kapituł oraz możliwość przyjmowania nowych członków. Wkrótce nastąpił szybki wzrost liczebny: w 1529 r. były 4 pustelnie i około 30 zakonników, głównie byłych obserwantów. Na kapitule w Albacina w 1529 r. opracowano pierwsze ustawy (Costituzioni delli Frati Minori detto della vita eremitica) i obrano przełożonym Mateusza z Bascio, który wkrótce zrezygnował z tej funkcji i wrócił do obserwantów, dlatego nowym przełożonym został wybrany Ludwik z Fossombrone, który zasłużył się dla zorganizowania podstawowych struktur, m.in. doprowadził do założenia klasztoru przy szpitalu św. Eufemii w Rzymie, ale kierował apodyktycznie i nie zwoływał kapituł. W międzyczasie (1530-1535) do grupy zgłosiło się wielu obserwantów, m.in. Franciszek Tittelmans, Bernardyn z Asti, Franciszek z Jesi, Jan z Fano, Bernardyn Occhino, którzy zadbali o formację teologiczną i zaangażowanie kaznodziejskie zakonników. Stanęli w opozycji do Ludwika z Fossombrone, doprowadzili do zwołania przez papieża Pawła III kapituły w 1535 r., która odsunęła Ludwika od rządów (prowadził odtąd życie pustelnicze) oraz ogłosiła pierwsze konstytucje, zwane – od miejsca uchwalenia – Konstytucjami Eufemiańskimi, zatwierdzone przez papieża Pawła III 25 VIII 1536 bullą Exponi nobis; w bulli tej po raz pierwszy użyto określenia kapucyni, a głównemu przełożonemu przyznano tytuł wikariusz generalny. Mimo zakazów przechodzenia obserwantów do kapucynów (breve papieża Klemensa VII In suprema z 16 XI 1532, ponawiane wielokrotnie w następnych latach) i apostazji w 1542 r. wikariusza generalnego Bernardyna Occhino grupa rozwijała się liczebnie i organizacyjnie (1536 r. – pierwszy podział na 12 prowincji, około 700 zakonników; 1550 r. – 15 prowincji, ponad 100 klasztorów i około 2.500 zakonników). Wprawdzie papież Paweł III wydał 5 I 1537 zakaz osiedlania się zakonu poza Alpami, ponawiany w następnych latach, jednakże zakaz został zniesiony przez papieża Grzegorza XIII bullą Ex nostri pastoralis officii debito z 6 V 1574, co umożliwiło rozprzestrzenienie się zakonu po całej Europie, m.in. we Francji (1574), Hiszpanii (1577), Szwajcarii (1584 r.), Niderlandach (1585), Tyrolu (1593), Czechach (15990, Bawarii (1600) i Irlandii (1615). W wyniku tzw. sporu o pierworództwo (dyskusje pomiędzy poszczególnymi gałęziami franciszkańskimi, która z nich pochodzi w prostej linii od św. Franciszka) papież Paweł V w konstytucji apostolskiej Militantis Ecclesiae z 15 X 1608 orzekł, że kapucyni są autentycznym zakonem franciszkańskim, na równi z innymi gałęziami, a bullą Alias felicis recordationis z 28 I 1619 przyznał kapucynom pełną niezależność i autonomię, wyjmując ich spod zwierzchnictwa konwentualnych oraz przyznając przełożonemu generalnemu tytuł Minister generalny Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów.

Konstytucje Eufemiańskie definiowały charakter zakonu jako kontemplacyjno-apostolski, przeznaczając dwie godziny dziennie na modlitwę myślną, podkreślając wagę milczenia oraz polecając budowanie klasztorów poza miastami, ale w takiej odległości, by łatwo było udawać się z posługą kaznodziejską. W wyniku wskazań Soboru Trydenckiego kapucyni wprowadzili w 1564 r. system studiów filozoficzno-teologicznych, łączących dydaktykę z formacją zakonną. W posłudze duszpasterskiej prymat dawali głoszeniu kazań, głównie o treści katechizmowej i moralnej, zwłaszcza w formie misji ludowych, a także opiece nad chorymi i więźniami, przyczynili się też do rozkrzewienia nowych nabożeństw, zwłaszcza Czterdziestogodzinnego Nabożeństwa i zwyczaju koronacji wizerunków Najświętszej Maryi Panny, nadto zajęli znaczące miejsce w utrwalaniu reformy katolickiej w Europie XVII w. Spowiadanie świeckich, początkowo zakazane w Konstytucjach Eufemiańskich, od końca XVI w. stało się znamiennym rysem posługi duszpasterskiej kapucynów. W 1625 r. zakon liczył 42 prowincje, 1.192 klasztory i 16.966 zakonników, a w 1650 r. – 47 prowincji, 1.428 klasztorów i 21.830 zakonników. W tym czasie wydał świętych i błogosławionych, m.in. Feliksa z Cantalice, Fidelisa z Sigmaringen, Anioła z Akry, Agatanioła z Vendôme, Kasjana z Nantes.

Na kapitule generalnej w 1643 r. ogłoszono poprawioną wersję konstytucji, obowiązujących do 1908 r. odrzucono jednak podział zakonu na tzw. familię przedalpejską i zaalpejską, do czego zmierzali królowie Francji i Hiszpanii, a co dawałoby im istotny wpływ na decyzje władz zakonnych. Z polecenia Stolicy Apostolskiej w l. 1652-1657 uległo likwidacji kilkadziesiąt małych klasztorów, głównie na Półwyspie Apenińskim i na Sycylii, a w 1655 r. Stolica Apostolska ograniczyła liczbę nowicjuszów w prowincjach włoskich. Królowie hiszpańscy pod koniec XVII w. skasowali wiele klasztorów na Sycylii, a w 1712 r. zakazali zakonnikom z prowincji hiszpańskich udziału w kapitułach generalnych, dążąc do przekształcenia klasztorów hiszpańskich w osobną kongregację, niezależną od władz generalnych w Rzymie. Mimo trudności ze strony władców świeckich (oprócz Hiszpanii także Francja i Portugalia) zakon rozwijał się liczebnie i organizacyjnie. Kapucyni uprawiali w XVII/XVIII w. teologię, wydając wybitnych uczonych, jak np. Wawrzyniec z Brindisi, Joseph du Tremblay, Giovanni Maria Zamoro, Alexis Segala, Tomasz z Charmes, Mario Andrea Fabiani, Mattia Paolo Bellintani, a w 1744 r. w klasztorze św. Honorata w Paryżu założyli Towarzystwo Nauk Biblijnych i Orientalnych zwane Academia Hebraica Clementina. Propagowali pobożność ludową (Marcin z Cochem), pisali traktaty ascetyczno-mistyczne (bł. Tomasz z Bergamo), w 1743 r. otrzymali od papieża Benedykta XIV urząd kaznodziei apostolskiego, wydali świętych i błogosławionych, m.in. Wawrzyńca z Brindisi, Kryspina z Viterbo, Bernarda z Corleone, Ignacego z Laconi.

Oświecenie, gallikanizm, józefinizm, rewolucja francuska i wojny napoleońskie przyniosły ograniczenia w przyjmowaniu kandydatów do zakonu w wielu krajach Europy, m.in. we Francji (1765), Republice Weneckiej (1767), Królestwie Obojga Sycylii (1768), Hiszpanii (1773). Wkrótce nastąpiła kasata klasztorów: we Francji (1789), Prusach (1810), częściowo w Austrii, Czechach i Tyrolu (1785-1795). Papież Pius VII, przymuszony sytuacją polityczną, w bulli Inter graviores z 15 V 1804 zgodził się na wyłączenie prowincji hiszpańskich z reszty zakonu i utworzenie z nich osobnej kongregacji. Od 1789 r. nie można było zwołać kapituły generalnej, osłabła dyscyplina zakonna, spadła liczba zakonników (w 1847 r. – 11.152), a wielu z nich wskutek kasat żyło w rozproszeniu, część zaś udała się na misje. Dopiero w 1847 r. udało się zwołać kapitułę generalną, która – nie odwołując formalnie dotychczasowych konstytucji – dostosowała prawodawstwo zakonne do zmienionych warunków, ogłaszając ordynacje generalne. Kolejni generałowie (Wenanty Burdesio 1847-1853, Salwator Saba 1853-1859, Mikołaj Bacchini 1859-1872, Idzi Baldesi 1872-1884) wizytowali prowincje ocalałe z kasat, wzywali do odnowy gorliwości i podniesienia dyscypliny zakonnej, zabiegali o powrót zakonników rozproszonych do życia wspólnego. Ich wysiłki przyniosły powoli odrodzenie wyrażające się w powstawaniu nowych klasztorów w Bawarii, Nadrenii-Westfalii, Austrii, Belgii, Francji i Holandii.

Najwięcej zdziałał dla odrodzenia kapucynów generał Bernard Christen, wybrany w 1884 r. Zreorganizował kurię generalną, założył w Rzymie Kolegium św. Wawrzyńca z Brindisi, opracował nowy statut misyjny, dążył do zakładania w każdej prowincji kolegiów serafickich, ustanowił urzędowe czasopismo zakonu: „Analecta Ordinis Fratrum Minorum Capuccinorum”, przywrócił w 1885 r. jedność prowincji hiszpańskich z całym zakonem, wreszcie poczynił pierwsze kroki w kierunku przepracowania konstytucji. Prace nad ich reformą, zapoczątkowane w 1896 r., zostały zakończone w 1909 r. W 1925 ogłoszono kolejną wersję konstytucji, dostosowaną do wymogów Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r. Odrodzenie liczebne następowało powoli i przejściowo zahamowały je: w krajach niemieckich Kulturkampf, we Francji antykościelna polityka władz państwowych w II połowie XIX w., w Rosji kasaty klasztorów: w 1888 r. – około 7.000 zakonników, w 1910 r. – 55 prowincji, 736 klasztorów, 10.056 zakonników, w 1920 r. – 805 klasztorów, 9.795 zakonników. Wyrazem odrodzenia badań naukowych w zakonie było założenie w 1930 r. Instytutu Historycznego Kapucynów, początkowo w Asyżu, a od 1940 r. w Rzymie. Do najbardziej dynamicznie rozwijających się w tym czasie prowincji należały: Holenderska, Bawarska, Reńsko-Westfalska oraz prowincje hiszpańskie. Świętością życia odznaczyli się w tym czasie m.in. Franciszek Maria z Camporosso, Leopold Mandić, a przede wszystkim Pio z Pietrelciny.

Po II wojnie światowej władze komunistyczne skasowały klasztory kapucynów w Bułgarii, Czechach, na Słowacji, Węgrzech, Litwie i Łotwie. Odrodzenie zakonu w tych krajach nastąpiło po upadku komunizmu (1989-1990 r.). W innych krajach pojawiły się próby poszukiwania nowych form obecności w Kościele i w świecie, jak np. zastępowanie tradycyjnych klasztorów małymi wspólnotami wśród ludzi świeckich, rezygnacja z noszenia habitu, podejmowanie świeckiej pracy zawodowej, ale też opcja na rzecz ubogich przez dzielenie ich życia czy zaangażowanie w nowe formy apostolatu. W niektórych regionach dał się zauważyć spadek liczby zakonników, skutkujący m.in. likwidacją lub łączeniem poszczególnych prowincji oraz znoszeniem dotychczasowych klasztorów: w 1965 r. były 93 prowincje i jednostki im przyrównane (komisariaty, kustodie), 1.261 domów zakonnych, 15.700 zakonników, w 1977 r. – 97 prowincji i jednostek im przyrównanych, 12.022 zakonników, w 1991 r. – 91 prowincji i jednostek im przyrównanych, 1.661 domów, 11.086 zakonników, w 1996 r. – 91 prowincji i jednostek im przyrównanych, 1.602 domy zakonne, 10.986 zakonników. W wyniku postanowień Soboru Watykańskiego II o przystosowanej odnowie życia zakonnego podjęto w 1968 r. pierwsze prace nad odnową konstytucji, które po kilkakrotnych przepracowaniach i zatwierdzeniach przez Stolicę Apostolską na okres próbny, otrzymały ostateczną aprobatę Kościoła w 1990 r. Doniosłe znaczenie we wprowadzaniu autentycznej odnowy posoborowej miały Plenarne Rady Zakonu (1971 Quito, 1973 Taizé, 1978 Mattli, 1981 Rzym, 1987 Garibaldi, 1992 Lublin – jako zgromadzenie generalne, 1998 Asyż, 2004 Asyż), poświęcone istotnym zagadnieniom życia zakonnego (modlitwa, apostolat, formacja, animacja powołań, ubóstwo, działalność misyjna).

Wkład w dzieło misyjne Kościoła

Zaangażowanie misyjne zalecały kapucynom wszystkie wersje konstytucji, poczynając od Konstytucji Eufemiańskich, aż po redakcje opracowane po Soborze Watykańskim II. Zniesienie zakazu osiedlania się kapucynów poza Alpami w 1574 r. sprawiło, że przeszczepianie zakonu do krajów europejskich, zwłaszcza protestanckich, zakon łączył z udziałem w rekatolicyzacji. Opracowany z inicjatywy generała zakonu Bernarda Christena statut misyjny (1887 r.) postanawiał, że poszczególne okręgi misyjne oddane są pod opiekę konkretnym prowincjom. W 1899 r. tercjarka Frieda Folger założyła w Szwajcarii Serafickie Dzieło Mszy Świętej (obecnie Serafickie Dzieło Pomocy Misjom), dla materialnego i duchowego wspierania misji kapucyńskich.

Pierwsi misjonarze kapucyńscy, Jan z Medina del Campo i Jan z Troi udali się w 1549 r. do Egiptu, gdzie w 1551 r. ponieśli w Kairze śmierć męczeńską z rąk muzułmanów. W 1569 r. kapucyni włoscy osiedlili się na Krecie, w 1594 r. zainicjowali misje wśród muzułmanów w Chorwacji i Bośni, a w 1605 r. wśród Koptów w Egipcie.

  1. Azja. Św. Józef z Leonessy wraz ze współbraćmi z Prowincji Paryskiej założył w 1587 r. stację misyjną w Konstantynopolu, formalnie celem opieki duszpasterskiej nad kupcami i katolikami znajdującymi się w niewoli tureckiej, faktycznie podejmując także próby nawracania muzułmanów. W 1636 r. kapucyni dotarli do Indii (1641 – stacja misyjna w Madrasie, 1641 – w Puttuczczeri), gdzie w l. 1699-1704 doszło do sporu z jezuitami o tzw. akomodację (możliwość stosowania w życiu kościelnym, zwłaszcza w liturgii, miejscowych zwyczajów i praktyk). Z Indii udali się w 1703 r. do Tybetu i Nepalu, a w 1842 r. do Chin, gdzie jednak aktywniejsza działalność misyjna okazała się możliwa dopiero po I wojnie światowej. Szczególnie zasłużonymi misjonarzami na tym terenie byli m.in. Anastazy Hartmann, Ignacy Pérsico, Florian Topolski.
  2. Afryka. Misje kapucyńskie na kontynencie afrykańskim zapoczątkował w 1600 r. Ambroży z Soncino, wysłany do Algierii celem opieki nad katolikami w niewoli muzułmańskiej. W 1618 r. kapucyni przybyli do Konga, skąd w 1635 r. udali się do Senegalu, Etiopii i na Wyspy Zielonego Przylądka, a w 1648 r. dotarli z Konga do Angoli. Misje afrykańskie, prowadzone głównie przez kapucynów hiszpańskich i portugalskich, upadły w II połowie XVII w., wskutek sprzeciwu władz portugalskich, które oczekiwały od misjonarzy przede wszystkim realizowania portugalskiej polityki kolonialnej. Odrodzenie nastąpiło w II połowie XVIII w., kiedy prowadzenie pracy ewangelizacyjnej przejęli głównie kapucyni włoscy, a pełny rozkwit nastąpił w XIX w. Najwybitniejszym misjonarzem był w XIX w. Gulielmo Massaja. W XX w. nastąpił dalszy rozwój misji w Afryce: 1920 r. – Tanganika, 1931 r. – Rodezja, 1932 r. – Madagaskar, 1940 r. – Republika Afryki Środkowej.
  3. Ameryka Południowa. Kapucyni francuscy przybyli w 1634 r., zakładając pojedyncze stacje misyjne, ale nie znając dokładnie geografii terenu, nie podjęli większej działalności, posuwali się wzdłuż rzek Orinoko i Rio Negro, docierając do pojedynczych osad Indian, gdzie zakładali stacje misyjne. Dopiero w 1699 r. osiedlili się w Brazylii, a wkrótce w Wenezueli. W 1852-1856 kapucyni podjęli pracę w Gwatemali, w 1865 r. w Urugwaju, w 1878 r. w Chile; w l. 1890-1900 w Puerto Rico i na Kubie.
  4. Ameryka Północna. Sporadycznie docierali kapucyni do poszczególnych wiosek indiańskich już w XVI w., ale dopiero w 1632 r. osiedlili się w Nowej Szkocji, a w I połowie XIX w. w Kanadzie. Kasaty klasztorów w I połowie XIX w. spowodowały napływ zakonników do Ameryki Północnej, głównie z Niemiec, Francji i Włoch, wskutek czego w II połowie XIX w. można było utworzyć w Stanach Zjednoczonych dwie, a wkrótce trzy prowincje.
  5. Inne regiony. Na zaproszenie cara Piotra I kapucyni przybyli w 1706 r. do Rosji, z zadaniem opieki duszpasterskiej nad katolikami obcokrajowcami i dotrwali do 1849 r. Z Konstantynopola i Indii dotarli kapucyni do Gruzji (1660-1691) i Armenii (1697-1700).

br. Roland Prejs OFMCap

Ostatnio zmieniany: piątek, 15 marzec 2019 21:23
Więcej w tej kategorii: « Franciszek z Asyżu